HOWARD GARDNER’IN ÇOKLU ZEKA KURAMI VE DUYGUSAL ZEKA

ÇOKLU ZEKA KURAMI

HOWARD GARDNER’IN ÇOKLU ZEKA KURAMI VE DUYGUSAL ZEKA

Günümüzde bireyler başarılı oldukları yönler ve olası durumlarda geliştirebilecekleri yeteneklerini keşfetme noktasında arayıştadırlar. Geleneksel sistemlerde zeka sabit, tekil, niceliksel olarak ölçülebilir, öğrencileri sıralamak ve olası başarılarını kestirmek için kullanılın, akademik yetenek sayısal ve sözel zeka tiplerine göre sınıflandırılan bir durumdu. Fakat çağdaş eğitim yöntemlerinin geliştirilmesi ve yapılan çalışmalar nihayetinde alında zekanın pek çok farklı açıdan değerlendirilmesi gerektiği kararına varılmıştır. Zekaya ilişkin çağdaş yaklaşımlarda zekanın çoğul olduğu, dinamik ve geliştirilebilir olduğu, çeşitli yollarla ortaya konulabildiği ve bireylerin gizil güçlerini ve onların başarılı olabilecekleri farklı yolları anlamak için kullanıldığı kanaatindedir.

Bu konuda en çok kabul gören kuramcı Çoklu Zeka Kuramı’nı geliştiren Howard Gardner’dir. Gardner’a göre doğuştan genetik kalıtımla getirilen zeka çok yönlüdür ve parçalardan oluşan bir yapıya sahiptir. .Yani geliştirilebilir, değiştirilebilir ve zeki olmak belli bir derecede öğrenilebilir bir durumdur. Bu kuramın geliştiricisi olan Howard Gardner zekanın özelliklerini şöyle sıralamaktadır.

• Her insan kendi zekasını arttırma ve geliştirme yeteneğine sahiptir.

• Zeka sadece değişmekle kalmaz aynı zamanda başkalarına da öğretilebilir.

• Zeka insandaki beyin ve zihin sistemlerinin birbiriyle etkileşimi sonucu ortaya çıkan çok yönlü bir olgudur.

• Zeka çok yönlülük göstermesine rağmen kendi içinde bir bütündür.

• Her insan, çeşitli zeka alanlarının tümüne sahiptir.

• Her insan, zeka alanlarından her birini belli bir düzeyde geliştirebilir.

• Çeşitli zeka alanları, genellikle bir arada belli bir uyum içinde çalışırlar.

• Bir insanın her alanda zeki olabilmesinin birçok yolu bulunmaktadır.

Çoklu Zeka Kuramına göre, insan beyni, Sözel-Dilsel, Mantıksal-Matematiksel, Müzik-Ritmik, Görsel-Uzamsal, İçsel, Sosyal-Kişilerarası, Doğa ve Bedensel-Kinestetik zeka alanlarını içermektedir. Bunlara ek olarak üzerine çalışmalar yürütülen “Varoluşsal – Felsefi Zeka” türü bulunmaktadır. Zeka türlerini kısaca açıklayalım.

1.Dil Bilimsel Zeka

Pek çok değişik kültürdeki tüm insanlar dil kullanma becerisine sahiptir. Dil bilimsel zeka da, iletişim aracı olarak dili etkili kullanma kapasitesini ifade etmektedir. Bu zeka türünde sözel ifade ya da yazım yeteneği şeklinde ortaya çıkabilir. Yazarlar, şairler, oyun yazarları, hikaye anlatıcıları bu zeka türüne sahip kişileri tanımlayan meslekler olarak sayılabilir.

2. Mantık-Matematiksel Zeka

Bireyin mantıksal düşünme, sayıları etkili kullanma, problemlere bilimsel çözümler üretme ve kavramlar arasındaki ilişki ya da örüntüleri ayırt etme, sınıflama, genelleme yapma, matematiksel bir formülle ifade etme, hesaplama gibi davranışlarını kapsar. Matematik öğretmeni, muhasebeci, istatistikçi, bilgisayar programcıları bu zeka türü güçlü mesleklere örnek verilebilirler.

3. Uzamsal Zeka

Uzamsal zekadaki yeteneğimiz üç boyutlu bir nesnenin şekil ve görüntüsünü hayal edebilme ile alakalıdır. Nesneyi görmeden zihinde canlandırma ve ayrıntıları görebilme yeteneğinden bahsedebiliriz. Görsel düşünme ve şekil/uzay özelliklerini şekil ve grafiklerle ifade etme, çizme, boyama ve şekil verme gibi davranışları kapsar. İz sürücüleri, turist rehberleri, mimarlar, dekoratörler, ressamlar ve tasarımcılar bu zeka türü güçlü olan bireylere örnek olarak söyleyebiliriz.

4. Müzikal-Ritmik Zeka

Müzikal zeka, duyguların aktarımında müziği bir araç olarak kullanan insanları ifade eder.Bu bireylerde ritm, melodi, perde duyarlığı vardır. Enstrüman çalma, söylenen şarkılara rahatlıkla eşlik edebilme, benzerlerini üretebilme gibi yetenekleri kapsadığından bahsedebiliriz. Bu zeka türleri güçlü bireyler genellikle müzisyenlik yapabilirler. Onları sosyal hayatın içinde bir koro üyesi olarak ya da orkestra şefİ olarak görmemiz olasıdır.

5. Bedensel – Kinestetik (Duyu-Devinişsel) Zeka

Bireyin vücudunu ve hareketlerini kullanım biçimini ifade eder. Bedensel zeka türü yüksek bireyler sportif hareketleri, düzen ve ritim isteyen oyunları istenilen şekilde kolayca yapabilirler. Bu bireylerde koordinasyon, denge, hız, el becerisi ve esneklik dikkat çekicidir. Dansçılar, aktörler, sporcular, cerrahIar, teknisyenler, heykeltraşlar bu türe örnek gösterilebilir.

6. Sosyal (Kişilerarası) Zeka

Kişilerarası Zeka ya da bir başka deyişle sosyal zeka; insanları rahat ve doğru biçimde anlama ve anlaşma, insanlarla doğru etkileşim kurma yeteneğidir. Bu kişiler empati kurma, davranışları yorumlama gibi konularda yeteneklidirler. Öğretmenler, siyasi liderler, psikologlar, psikolojik danışmanlar bu zeka türü kişilere örnek gösterilebilir.

7. Öze Dönük (İçsel) Zeka

İçsel Öze Dönük Zekâ Kişinin kendini bilmesi, tanıması ve bu bilgi doğrultusunda kararlar alabilmesi üzerine sahip olunan bir zeka türüdür. Bu türde kişinin kendi zayıf ve baskın özelliklerini bilmesi, kendini tanıması, hangi duygularımızı neden hissettiğini düşünüp anlamlandırması, kişisel problemlerini çözme becerisine sahip olan kişiler olarak tanımlayabiliriz. Bu zeka bireyin “kendini” duyma ve anlamasıyla ilgili bilişsel yeteneğini ifade eder.

8. Doğal (Naturalistic) Zeka

Gardner tarafından Çoklu Zeka Kuramına eklenen son zekadır. Doğa zekası, bitki topluluklarını tanıma, doğal hayattaki önemli farklılıkları ayırt etme yeteneği ve bu yeteneği avcılık, çiftçilik ya da biyolojik bilimlerde aktif olarak kullanmayı tanımlanmaktadır. Bölgesel ya da dünyada olup biten çevre değişikliklerini açıklama, ev hayvanları, vahşi doğayı, yırtıcı hayvanları, doğa hayatı, bahçe ve parkları sevme; teleskop, mikroskop kullanarak doğayı inceleme, araştırma yapma, fotoğraf çekme gibi davranışları kapsar. Avcıları, izcileri ve biyologları bu zeka türleri gelişmiş olan bireylere örnek verilebiliriz. Gardner, önerdiği bu son zekayı henüz tüm detaylarıyla açıklamamıştır. Bu nedenle literatürde var olan bilgi de kısıtlıdır.

Gardner’a göre, ” …tüm çocuklar bu zeka türlerine çeşitli düzeylerde sahip olarak doğarlar, bu zeka türlerinden bazılarına daha çok eğilimleri olabilir herkes bu zeka türlerinde sahip oldukları potansiyellerini geliştirebilir ( Gardner, N. ve Walters, J. M.,1985 ). Her insan sahip olduğu zeka türlerini çeşitli yöntemlerle geliştirebilir durumdadır. Bireysel farklılıklara dikkat çeken Çoklu Zeka Kuramı bireylerin öğrenmelerini kolaylaştırmaktadır. Öncelikle bireylerin kendilerini tanımalarını, kendilerine güvenmelerini, bireysel farklılıklara saygı duymalarını, yaratıcı düşüncelerini geliştirmelerini ve gelecekte hangi mesleği seçeceklerini düşünmeye başlamalarını sağlamaktadır. Eğitim kurumlarında öğrencilerin zeka alanlarını ortaya çıkarmak ve eğitimde faydalanmak amacıyla bütün disiplinlerden yararlanmak yararlı sonuçlar doğuracaktır. Bu nedenle bilişsel farklılıklara duyarlı davranılması bireylerin kişisel, eğitsel, mesleki yaşantılarına olumlu katkılar sağlayacaktır.

KAYNAKÇA

Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi / ÇOKLU ZEKA KURAMI ve EĞİTİME YANSIMALARI (Nilay TALU)